Rozważając temat konsumentów i ich praw w kontekście zaciągania kredytów hipotecznych nie sposób nie uchronić się od zagadnienia ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, który to temat przedmiotem szerokich komentarzy w mediach oraz na wokandach sądowych. Sądy powszechne coraz częściej zasądzają zwrot składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego, chroniąc konsumentów, jako słabszą stronę umowy kredytowej.
Kim jest konsument w świetle polskiego prawa? Odpowiedź na tak postawione pytanie z pewnością pomoże na zbadanie jego praw w odniesieniu do opisywanego w artykule problemu. Definicja legalna tego terminu znajduje się w art. 221 k.c (Ust. z dnia 23 kwietnia 1964 r., Dz.U. 1964 Nr.16, poz.93 ze zm.), który stanowi, że konsument to osoba fizyczna, dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Inaczej mówiąc, konsument to klient przedsiębiorcy, który dokonuje z nim jakiejkolwiek czynności prawnej. Przedsiębiorcą zaś jest każda osoba fizyczna lub prawna, wykonująca działalność gospodarczą lub też zawodową.
Skoro już wiemy kim jest konsument, wówczas możemy przejść do zagadnienia jego praw a propos kredytu hipotecznego. W Polskim prawodawstwie nie ma odrębnych przepisów określających instytucję kredytu hipotecznego, stąd też większość regulacji pochodzi z kodeksu cywilnego, ustawy prawo bankowe (Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939) oraz ustawy o kredycie konsumenckim (Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715).
Podstawowym prawem, jakie ma kredytobiorca jest zasada informacji, co znaczy tyle, że powinien być poinformowany o wszelkich szczegółach dotyczących zaciąganego kredytu i związanej z nim umowy. Informacje te determinują prawa konsumenta względem instytucji finansowej, której najczęściej jest bank. Po pierwsze musi być to umowa na trwałym nośniku czyli na przykład na papierze i winna też być doręczona drugiej stronie niezwłocznie po jej zawarciu. Po drugie konsument powinien znać czas trwania umowy wyznaczonej najczęściej w miesiącach, jak również cel na jaki kredyt jest zaciągany. Kolejny aspekt to określenie stawki oprocentowania oraz ewentualnych warunków jej zmienności.
Po wtóre, klient musi znać sposób i czas spłat, czyli np. mieć podane konto na której będzie uiszczał wpłaty. Następnie, konsument ma prawo znać całkowitą kwotę do spłaty (co do zasady nie może mieć ona wartości zmiennej podczas trwania umowy). Jeśli zaś kredyt jest pobierany w walucie obcej, to sposób obliczania kwot dłużnych w stosunku do banku i stricte ustalony spread walutowy. Co za tym idzie, konsument powinien być poinformowany o wpływie zmian kursu na wysokość rat.
Bardzo ważną informacją jest również wysokość wszelkich kosztów, jakie klient ponosi w związku z zawarciem umowy kredytowej (opłaty, marże, prowizje, odsetki, ewentualne ubezpieczenia) itp. oraz ewentualnej możliwości i warunkach wcześniejszej spłaty. W przypadku kredytu hipotecznego ważne jest także, aby konsument został poinformowany o czasie przekazania środków pieniężnych kredytobiorcy (choć najczęściej jest to bezpośrednie przekazanie środków pieniężnych dla developera). Bank powinien poinformować także o możliwości ewentualnej zmianach i możliwości wcześniejszego rozwiązania umowy kredytowej. Jest to o tyle istotne, gdyż niejednokrotnie klienci mają takie możliwości w przyszłości, dlatego tez powinni mieć prawo do wcześniejszej spłaty na określonych warunkach.
Prawa konsumenta w kontekście problemu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego determinują do możliwości reagowania na wszelkie działania banków, które są, lub zostały uznane za niezgodne z prawem. Taka właśnie sytuacja miała miejsce w przypadku ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, którego przymus został uznany za działanie niezgodne z prawami konsumentów. Z tego też względu konsument ma możliwość ubiegania się o jego zwrot. Niewątpliwie łatwiej jest go otrzymać w przypadku, gdy klient banku zna dokładne czas poboru rat za omawiane ubezpieczenie oraz przede wszystkim ich wysokość. Konsument może wówczas łatwo udowodnić swoje racje oraz wskazać od jakiego czasu będzie dochodził odsetek. Jeśli raty zostały pobrane kilkakrotnie to obowiązkiem banku jest również poinformować każdorazowo konsumenta o czasie poboru (lub też wezwania do zapłaty) i wysokości pobranej raty.
Jak widać, prawa konsumenta w związku z zaciągnięciem kredytu hipotecznego są bardzo dużo, oparte przede wszystkim na odpowiednim informowaniu konsumenta. Niejednokrotnie zdarza się, że banki pomijają te obowiązki, nie informując klientów o wszystkich opłatach albo podając te informację w sposób pokrętny i niezrozumiały. Stwarza to nieścisłości interpretacyjne powodując często konflikty na linii bank – konsument, które niejednokrotnie kończą się procesami sądowymi. W obecnej sytuacji rynkowej, widoczny jest trend, który wskazuje, że sądy są ewidentnie przeciwko dezinformacji klientów przez banki wskazując na częste uchybienia w konstrukcji umów, które niewątpliwie są w sprzeczności z prawem konsumenckim.
