Klauzule abuzywne, inaczej niedozwolone oznaczają w uproszczeniu postanowienia naruszające w sposób rażący podstawowe prawa kontrahenta będącego zarazem konsumentem. Instytucja ta uregulowana została w art. 385¹ kodeksu cywilnego.
Do zakwalifikowania zapisu umowy zawartej pomiędzy profesjonalnym przedsiębiorcą, a konsumentem nieodzowne jest, aby nie dotyczyły on świadczenia głównego (np. w umowie kredytu będzie to spłata ratalna lub wartość środków finansowych udzielonych w drodze kredytu) oraz nie były indywidualnie uzgodnione z kontrahentem. Ustawodawca w wymiarze postępowania dowodowego w tym zakresie ustanowił swoiste ułatwienie dla konsumentów, a to ze względu na fakt, iż to na przedsiębiorcy spoczywać będzie ciężar dowodu w razie podważania tezy o braku indywidualnego uzgodnienia kwestionowanego postanowienia umownego. Nadto, postanowienia te muszą oprócz interesów konsumenta naruszać również dobre obyczaje, wśród których należy wskazać także na ważne dla obrotu gospodarczego zasady współżycia społecznego.
Konsekwencją uznania postanowienia umownego za klauzule abuzywną jest wyłącznie jej mocy wobec konsumenta, który taką umowę zawarł (tak zwana kontrola konkretna). Nadto, w przypadku poniesienia straty finansowej spowodowanej skutkami wywołanymi przez klauzulę niedozwoloną istnieje możliwość dochodzenia stosownych roszczeń na drodze sądowej w oparciu o treść przepisów o uzyskaniu świadczenia nienależnego.
Zgodnie z obowiązującym obecnie ustawodawstwem kontrolę i rejestr klauzul abuzywnych prowadzi Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w trybie postępowania administracyjnego. Kontrola prowadzona jest w sposób abstrakcyjny, co oznacza, że postanowienia umowne stosowane u danego przedsiębiorcy uznane za niedozwolone nie wiążą wszystkich konsumentów, którzy zawarli tego typu umowy.
Funkcjonowanie instytucji klauzul abuzywnych oraz prowadzenie ich urzędowego rejestru uzasadnione jest udzieleniem odpowiedniej opieki podmiotom słabszym ekonomicznie, którzy częstokroć nie mają możliwości podjęcia negocjacji przedłożonych do podpisu wzorców umowy. Najczęściej choć nie tylko umowne postanowienia niedozwolone spotykane są w stosunkach prawnych zawiązywanych z bankami, operatorami dostarczającymi usługi telekomunikacyjne oraz zakładami ubezpieczeń.
Biorąc pod uwagę powyższe informację podkreślić należy, że wszelkie zapisy umowy kredytowej, które nie zostały uzgodnione z kredytobiorcą indywidualnie, co oznacza zastosowanie sztywnego wzorca przeznaczonego do globalnego obrotu oraz godzą w interesy konsumenta, spośród których wymienić należy prawo do decydowania o sprawach wpływających na jego sytuację majątkową, a także naruszają dobre obyczaje mogą zostać uznane za klauzule abuzywne w rozumieniu kodeksu cywilnego. Umowa posiadająca zapisy na tyle ogólne, niedostosowane do indywidualnej sytuacji konsumenta, z pominięciem konsultacji i negocjacji stwarzają niedomówienia, a jednocześnie pozwalają na ich arbitralne wykorzystanie celem uzyskania korzyści kosztem kontrahenta, nie będą miały mocy wiążącej.
Za wyrazisty przykład posłużyć może zobowiązanie kredytobiorcy w umowie kredytu hipotecznego do ponoszenia opłat związanych z ubezpieczeniem tzw. wkładu niskiego, będącego dodatkowym warunkiem, bez spełnienia, którego umowa nie dojdzie do skutku. Osoby fizyczne chcące uzyskać środki finansowe stawiane są przed koniecznością zaakceptowania i ponoszenia ciężarów ubezpieczenia na wypadek braku spłaty wkładu niskiego. Kredytobiorcy najczęściej zostają całkowicie pominięci w czasie zawierania umowy ubezpieczenia. Co więcej, nie są również, pomimo opłacania składek podmiotami, uprawnionymi do otrzymania świadczenia, w skutek czego bank uzyskuje kolejne zabezpieczenie bez obciążenia materialnego.
Klauzule abuzywne są bardzo często stosowane przez banki i niejednokrotnie bardzo trudno je zauważyć konsumentowi, który na co dzień nie ma do czynienia z zagadnieniami prawnymi. Dlatego też przed podpisaniem konkretnego kredytu warto umowę z bankiem skonsultować z prawnikiem, który powinien bez większego problemu wspomniane powyżej klauzule zauważyć i wskazać.
